W polskiej kulturze święta Bożego Narodzenia zajmują szczególne miejsce. Dla wielu Polaków jest to wyjątkowy, najważniejszy czas, nie tylko ze względu na religijny charakter święta, ale również na jego aspekt rodzinny, specyficzny nastrój i magię. Różnorodne świąteczne zwyczaje, które kultywowane są współcześnie, mają swe korzenie w tradycyjnej ludowej wizji świata. Ze względu na dynamiczne przemiany zachodzące w społeczeństwie, pierwotne znaczenia zacierają się, zmieniają lub ulegają zapomnieniu. Wystawa „Boże Narodzenie w Polsce” pozwala powrócić do przeszłości i odnaleźć swą kulturową tożsamość. Ekspozycja w Dworku Laszczyków przybliża tradycyjne zwyczaje i ich znaczenie, umożliwia odczytanie znanych symboli na nowo.
W tradycyjnej kulturze chłopskiej Boże Narodzenie przypadało w przełomowym momencie, przesilenie zimowe otwierało bowiem nowy rok słoneczny i wegetacyjny. Wigilia, jako dzień graniczny, czas oczekiwania, właściwy początek okresu świątecznego, nasycona była zachowaniami rytualnymi. Zabiegi magiczne miały zapewnić dobry początek i pomyślny przebieg nadchodzącego roku, a wróżby odkrywały przyszłość. Tego wieczoru wszystko było możliwe, wszyscy stawali się równi, zawiązywali więź poprzez wymianę darów, wspólnej wieczerzy i słowa. Przyjmowano specjalnych gości – duchy przodków, które biesiadowały wspólnie z żyjącymi – stąd powaga, ostrożne siadanie do stołu, dodatkowe nakrycie czy zaduszny charakter potraw. W świętowaniu uczestniczyły także zwierzęta, którym podawano kolorowy opłatek.
Dom w wigilijny wieczór stawał się miejscem świętym, codzienna przestrzeń zmieniała swój charakter za pośrednictwem specjalnych atrybutów: słomy prorokującej przyszły urodzaj i przywodzącej na myśl betlejemską stajenkę czy przybranego drzewka iglastego – symbolicznej osi świata, wyznaczającej punkt styku ze światem boskim.
W kolejnych dniach po wsiach zaczynali wędrować kolędnicy, którzy nieśli dobre życzenia, odtwarzali mityczny czas początku, a ich wesołe harce miały pobudzić płodność i sprzyjać pannom w szybkim zamążpójściu. W grupach przebierańców można było spotkać postacie o najdawniejszym słowiańskim rodowodzie – turonia, kozę czy niedźwiedzia. „Obcość” kolędników podkreślały postacie dziadów, Żydów czy Cyganów. W grupach tzw. „herodów” uwidaczniają się wątki chrześcijańskie, główne role odgrywają: król Herod, żołnierze, diabeł, anioł, śmierć, Trzej Królowie. Kolędnikom często towarzyszyła szopka, ukazująca biblijną historię narodzenia Jezusa.
Podobnie jak w kulturze tradycyjnej, tak i w dzisiejszej kulturze ponowoczesnej, święto jest przeciwieństwem i dopełnieniem codzienności, niezwykłym czasem radości, piękna, odnowienia i niesamowitości. Nawet, gdy nie odnosi się ono bezpośrednio do sfery religii, wciąż wywołuje odczucia niepokoju i fascynacji, bywa katalizatorem przemiany systemu wartości, przedefiniowania życiowych priorytetów czy refleksji na temat człowieczeństwa, o czym traktują liczne przykłady tekstów kultury popularnej o tematyce świątecznej. Warto przyjrzeć się bliżej temu czym jest dla nas świętowanie i sięgnąć do korzeni, aby pełniej i bardziej świadomie odczuć „magię świąt”.
O tradycjach Bożego Narodzenia w Polsce dowiemy się podczas wystawy prezentowanej od 13 grudnia w Dworku Laszczyków w Kielcach. Wystawę będzie można oglądać do 28 lutego.
Źródło: Muzeum Wsi Kieleckiej
W tradycyjnej kulturze chłopskiej Boże Narodzenie przypadało w przełomowym momencie, przesilenie zimowe otwierało bowiem nowy rok słoneczny i wegetacyjny. Wigilia, jako dzień graniczny, czas oczekiwania, właściwy początek okresu świątecznego, nasycona była zachowaniami rytualnymi. Zabiegi magiczne miały zapewnić dobry początek i pomyślny przebieg nadchodzącego roku, a wróżby odkrywały przyszłość. Tego wieczoru wszystko było możliwe, wszyscy stawali się równi, zawiązywali więź poprzez wymianę darów, wspólnej wieczerzy i słowa. Przyjmowano specjalnych gości – duchy przodków, które biesiadowały wspólnie z żyjącymi – stąd powaga, ostrożne siadanie do stołu, dodatkowe nakrycie czy zaduszny charakter potraw. W świętowaniu uczestniczyły także zwierzęta, którym podawano kolorowy opłatek.
Dom w wigilijny wieczór stawał się miejscem świętym, codzienna przestrzeń zmieniała swój charakter za pośrednictwem specjalnych atrybutów: słomy prorokującej przyszły urodzaj i przywodzącej na myśl betlejemską stajenkę czy przybranego drzewka iglastego – symbolicznej osi świata, wyznaczającej punkt styku ze światem boskim.
W kolejnych dniach po wsiach zaczynali wędrować kolędnicy, którzy nieśli dobre życzenia, odtwarzali mityczny czas początku, a ich wesołe harce miały pobudzić płodność i sprzyjać pannom w szybkim zamążpójściu. W grupach przebierańców można było spotkać postacie o najdawniejszym słowiańskim rodowodzie – turonia, kozę czy niedźwiedzia. „Obcość” kolędników podkreślały postacie dziadów, Żydów czy Cyganów. W grupach tzw. „herodów” uwidaczniają się wątki chrześcijańskie, główne role odgrywają: król Herod, żołnierze, diabeł, anioł, śmierć, Trzej Królowie. Kolędnikom często towarzyszyła szopka, ukazująca biblijną historię narodzenia Jezusa.
Podobnie jak w kulturze tradycyjnej, tak i w dzisiejszej kulturze ponowoczesnej, święto jest przeciwieństwem i dopełnieniem codzienności, niezwykłym czasem radości, piękna, odnowienia i niesamowitości. Nawet, gdy nie odnosi się ono bezpośrednio do sfery religii, wciąż wywołuje odczucia niepokoju i fascynacji, bywa katalizatorem przemiany systemu wartości, przedefiniowania życiowych priorytetów czy refleksji na temat człowieczeństwa, o czym traktują liczne przykłady tekstów kultury popularnej o tematyce świątecznej. Warto przyjrzeć się bliżej temu czym jest dla nas świętowanie i sięgnąć do korzeni, aby pełniej i bardziej świadomie odczuć „magię świąt”.
O tradycjach Bożego Narodzenia w Polsce dowiemy się podczas wystawy prezentowanej od 13 grudnia w Dworku Laszczyków w Kielcach. Wystawę będzie można oglądać do 28 lutego.
Źródło: Muzeum Wsi Kieleckiej
