Rejon Bodzentyna to jeden z nielicznych obszarów w Polsce, gdzie tradycje tkackie są ciągle żywe, mimo że nie spełniają już tak istotnej roli jak dawniej. Tradycje tkackie w gminie Bodzentyn sięgają 1506 roku. Wówczas w Bodzentynie istniał już cech tkacki. Najstarsze tkaniny ludowe z regionu charakteryzowały się prostotą wzoru i kolorystyki. Pasiaki – dwukolorowe, najczęściej w czerni (zwanej tu modrym) i czerwieni – są typowe dla Gór Świętokrzyskich. W latach 1950–1993 w gminie Bodzentyn działała Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Tkactwo Świętokrzyskie”. Tkano tam obrusy, kilimy i zapaski w czarno-czerwone paski. Spółdzielnia miała również filię w Wiączce, gdzie były tkane lniane obrusy i serwetki. Niestety rękodzieło było stopniowo wypierane przez masowo pojawiające się i tańsze tkaniny.
Tkactwo jest procesem wieloetapowym, wymagającym precyzji i cierpliwości. Pierwszym krokiem jest przygotowanie osnowy, czyli pionowych nici, które są podstawą tkaniny. Do jej wykonania służy snowadło – obrotowe urządzenie, na którym układa się pasma nici, tworząc charakterystyczne „ósemki”. Proces ten, zwany snuciem, był w regionie specjalnością snowaczy, którzy precyzyjnie przeliczali ilość nitek i długość osnowy.
Następnie osnowa była nawijana na wał krosna, a nici przeplatano wątkiem za pomocą czółenka. Charakterystyczne dla świętokrzyskich tkaczek było używanie prostych wzorów geometrycznych, które mimo swojej oszczędności estetycznej, wymagały dużej wprawy. Wytworzenie jednej narzuty lub kilimu mogło zająć wiele tygodni, a w proces zaangażowana była często cała rodzina.
Dawne tradycje tkackie w regionie wskrzesza Stowarzyszenie „Świętokrzyskie Tkaczki”, które powstało w 2015 roku w gminie Bodzentyn. Tworzą je kobiety o wielkiej pasji, które chcą tkać i kultywować tradycję. Organizują warsztaty tkackie i zapoznają mieszkańców gminy i okolic z tym starym i ginącym niestety zawodem. Dzięki staraniom stowarzyszenia udało się wpisać tradycje tkackie Bodzentyna i okolic na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego jest tworzona od 2013 roku. Powstała, aby chronić i promować polską tradycję, przekazy ustne, zwyczaje, obrzędy oraz wiedzę związaną z rzemiosłem. Decyzję o wpisie podejmuje minister kultury i dziedzictwa narodowego na wniosek grup, wspólnot i organizacji pozarządowych danego elementu dziedzictwa na podstawie rekomendacji Rady ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego liczy obecnie 107 wpisów. Oprócz tradycji tkackich Bodzentyna i okolic, z województwa świętokrzyskiego wpisane na nią są Bziuki – wielkanocny zwyczaj dmuchania ogni w Koprzywnicy, zabawkarstwo drewniane ośrodka Łączna – Ostojów oraz wycinanka świętokrzyska.
Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Stowarzyszenie „Świętokrzyskie Tkaczki”
