Oksza - takim herbem pieczętowali się Reyowie i od niego nazwali miasto - uzyskała prawo niemieckie, uwolnienie mieszczan od ceł i myta na lat 12, dwa jarmarki rocznie i targ co wtorek. Akt erekcyjny napisał osobiście Pan Mikołaj, dowodząc w ten sposób, że twórczość legislacyjna także nie jest mu obca. W roku 1570 syn Mikołaja, Andrzej, „również jak ojciec gorliwy, kalwin wystawił w Oksie zbór i szkołę” – pisze ksiądz Wiśniewski. Wymurowany z białego kamienia i cegły obiekt służył kalwinom ponad sto lat. Odbywały się tu liczne synody. Na ostatnim, któremu przewodniczył Jan Dębicki, było 11 ministrów i 10 szlachty.
W roku 1678 kościół oddany został katolikom i stał się filią parafii z Konieczna, a „rządcami” kościoła - jędrzejowscy cystersi. Samodzielną parafię utworzono tu dopiero na początku XVIII stulecia.
Świątynię zbudowano na planie greckiego krzyża, utworzonego z jednoprzęsłowych, prostokątnych ramion i środkowego kwadratu. Ponieważ kościół jest orientowany - prezbiterium zajmuje wschodnie ramię krzyża, nawą jest środkowy kwadrat, zaś ramiona północne i południowe pełnią funkcje kaplic. Dodatkowo od zachodu dobudowana była kruchta i przy północnej ścianie prezbiterium - maleńka zakrystia. W wieku XIX nową, dużą zakrystię dobudowano od wschodu, na przedłużeniu prezbiterium. Kościół nakrywają dwuspadowe dachy.
W latach 1762-3 cystersi przeprowadzili w kościele gruntowny remont - wykonano wówczas nowe sklepienia i położono nowy dach. Podczas tego remontu albo nieco później, ale z pewnością przed rokiem 1798, w stu procentach dotąd murowany kościół z Oksy wzbogacony został o fragment będący architekturą drewnianą. Jest nim wieża - dzwonnica umieszczona nad murowaną i przesklepioną kruchtą. Trzon dzwonnicy mającej w podstawie kwadrat jest węższy od niosącej go kruchty. Przejście między trzonem i szerszą kruchtą przykrywa gontowy dach o trzech połaciach.
Wieża, jak na dzwonnicę przystało, ma konstrukcję słupowo-ryglową. Umieszczona nad trzonem izbica jest nieznacznie nadwieszona. Przykrywa ją czteropołaciowy, łamany dach polski pobity gontem. Zarówno izbica jak i trzon mają pionowe ściany osłonięte szalunkiem z pionowo przybitych desek. Obecnie ściany izbicy nie posiadają już otworów dzwonowych, bowiem wieża utraciła funkcje dzwonnicy odkąd wybudowano nową, stojącą obok głównej bramki prowadzącej na kościelny cmentarz.
Źródło: Roman Mirowski, „Drewniane kościoły i dzwonnice Ziemi Świętokrzyskiej”, 2002 r. RM
Słowniczek:
Przesklepienie (nadproże) – poziomy, płaski lub sklepiony element konstrukcyjny w formie belki umieszczanej ponad otworami w ścianie. Jego zadaniem jest przeniesienie obciążeń oddziałujących na fragment ściany ponad otworem na mur po obu stronach otworu.
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Konstrukcja szkieletowo - ryglowa - konstrukcja wykonana ze sztywno połączonych słupów, rygli i zastrzałów, między którymi układa się materiał ocieplający. Elementy nośne są u dołu połączone z podwaliną, a u góry z oczepem. Połączenia elementów konstrukcyjnych wykonuje się sposobem ciesielskim na czopy i gniazda.
Dach łamany dach mansardowy - zbudowany jest z dwóch oddzielonych od siebie gzymsem powierzchni połaci dachowych. Może być dachem dwu- lub czterospadowym. Jules Hardouin Mansard, francuski architekt jako pierwszy wprowadził to rozwiązanie konstrukcyjne i wykorzystał poddasze jako część użytkową. Rozróżniamy typy: francuski - część dolna o spadku ok. 60°, część górna o spadku ok. 30° oraz polski - posiada jednakowy spadek obu części; występuje też odmiana typu polskiego – tzw. dach krakowski
Ściany szalowane – czyli deskowane w celu umocnienia, uszczelnienia lub dekoracji konstrukcji.
Źródło: pl.wikipedia.org
Opracowanie: Agnieszka Markiton
W roku 1678 kościół oddany został katolikom i stał się filią parafii z Konieczna, a „rządcami” kościoła - jędrzejowscy cystersi. Samodzielną parafię utworzono tu dopiero na początku XVIII stulecia.
Świątynię zbudowano na planie greckiego krzyża, utworzonego z jednoprzęsłowych, prostokątnych ramion i środkowego kwadratu. Ponieważ kościół jest orientowany - prezbiterium zajmuje wschodnie ramię krzyża, nawą jest środkowy kwadrat, zaś ramiona północne i południowe pełnią funkcje kaplic. Dodatkowo od zachodu dobudowana była kruchta i przy północnej ścianie prezbiterium - maleńka zakrystia. W wieku XIX nową, dużą zakrystię dobudowano od wschodu, na przedłużeniu prezbiterium. Kościół nakrywają dwuspadowe dachy.
W latach 1762-3 cystersi przeprowadzili w kościele gruntowny remont - wykonano wówczas nowe sklepienia i położono nowy dach. Podczas tego remontu albo nieco później, ale z pewnością przed rokiem 1798, w stu procentach dotąd murowany kościół z Oksy wzbogacony został o fragment będący architekturą drewnianą. Jest nim wieża - dzwonnica umieszczona nad murowaną i przesklepioną kruchtą. Trzon dzwonnicy mającej w podstawie kwadrat jest węższy od niosącej go kruchty. Przejście między trzonem i szerszą kruchtą przykrywa gontowy dach o trzech połaciach.
Wieża, jak na dzwonnicę przystało, ma konstrukcję słupowo-ryglową. Umieszczona nad trzonem izbica jest nieznacznie nadwieszona. Przykrywa ją czteropołaciowy, łamany dach polski pobity gontem. Zarówno izbica jak i trzon mają pionowe ściany osłonięte szalunkiem z pionowo przybitych desek. Obecnie ściany izbicy nie posiadają już otworów dzwonowych, bowiem wieża utraciła funkcje dzwonnicy odkąd wybudowano nową, stojącą obok głównej bramki prowadzącej na kościelny cmentarz.
Źródło: Roman Mirowski, „Drewniane kościoły i dzwonnice Ziemi Świętokrzyskiej”, 2002 r. RM
Słowniczek:
Przesklepienie (nadproże) – poziomy, płaski lub sklepiony element konstrukcyjny w formie belki umieszczanej ponad otworami w ścianie. Jego zadaniem jest przeniesienie obciążeń oddziałujących na fragment ściany ponad otworem na mur po obu stronach otworu.
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Konstrukcja szkieletowo - ryglowa - konstrukcja wykonana ze sztywno połączonych słupów, rygli i zastrzałów, między którymi układa się materiał ocieplający. Elementy nośne są u dołu połączone z podwaliną, a u góry z oczepem. Połączenia elementów konstrukcyjnych wykonuje się sposobem ciesielskim na czopy i gniazda.
Dach łamany dach mansardowy - zbudowany jest z dwóch oddzielonych od siebie gzymsem powierzchni połaci dachowych. Może być dachem dwu- lub czterospadowym. Jules Hardouin Mansard, francuski architekt jako pierwszy wprowadził to rozwiązanie konstrukcyjne i wykorzystał poddasze jako część użytkową. Rozróżniamy typy: francuski - część dolna o spadku ok. 60°, część górna o spadku ok. 30° oraz polski - posiada jednakowy spadek obu części; występuje też odmiana typu polskiego – tzw. dach krakowski
Ściany szalowane – czyli deskowane w celu umocnienia, uszczelnienia lub dekoracji konstrukcji.
Źródło: pl.wikipedia.org
Opracowanie: Agnieszka Markiton
