„W ziemi sandomierskiej miało miejsce kilka konfederacji szlacheckich. Wynikały z prawa do oporu, które pozwalało „brać w swoje ręce” sprawy w momencie zagrożenia złotej wolności szlacheckiej. Jak pisał pochodzący z ziemi sandomierskiej historyk i poeta polskiego baroku Wespazjan Kochowski :
Wiele mamy swobód w tej naszej koronie
Cóż, gdy się nie staramy i nie dbamy o nie
Przeważa prywatnych pożytków chciwości
Bardziej dbamy o włości, a nie o wolności
Najsłynniejszą konfederacją sandomierską był Rokosz Zebrzydowskiego w latach 1606–1607, ale duże znaczenie w dziejach posiadała również konfederacja sandomierska zawiązana 20 maja 1704 roku. Była ona elementem wojny domowej pomiędzy zwolennikami Augusta II Mocnego, a Stanisława Leszczyńskiego. Działania w Polsce były z kolei częścią większego konfliktu w Europie, czyli trzeciej wojny północnej. Na gruncie polskim konfederacja sandomierska była odpowiedzią na konfederację warszawską zawartą trzy miesiące wcześniej, wspierającą Stanisława Leszczyńskiego. W spadku po tych wydarzeniach otrzymaliśmy powiedzenie „od Sasa do Lasa”. Konfederację sandomierską, grupującą zwolenników Sasa, czyli Augusta II Mocnego, zawiązano na Zjeździe Walnym pod Sandomierzem 20 maja 1704 roku, ale nadano jej moc urzędową prawie miesiąc później poprzez oblatowanie czyli wpisanie jej treści do ksiąg sandomierskiego sądu, co miało miejsce w sobotę przed świętem męczenników św. Wita i Modesta. Cele konfederacji zostały osiągnięte dopiero w 1709 r. gdy August II wrócił na tron polski.
Dzięki temu, że treść aktu zawiązania konfederacji, w którym wyłożono racje szlachty, służyła w bieżącej walce politycznej, dokonano jego wydania drukiem. Po dwóch stronach informacji o jego oblatowanu w grodzie sandomierskim (po łacinie), następują w języku polskim: treść uniwersału królewskiego (na zdjęciu), akt konfederacji, przysięga króla i przysięga marszałka oraz senatorów. Na końcu znajduje się siedem stron z podpisami konfederatów. Dostęp do całości: http://starodruki.hist.pl/stWeb/thumbnails/265/1/
(źródło: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu)
