Słowo „kolęda” pochodzi od łacińskiego wyrazu „calendae”. Oznacza pierwszy dzień miesiąca. „Kalendy" styczniowe, które rozpoczynały nowy rok, były wielkim świętem. Z kolędą wiązał się zwyczaj składania sobie nawzajem darów i życzeń. Na początku kolęda oznaczała więc pieśń noworoczną, zawierającą życzenia pomyślności i urodzaju na nowy rok.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy kolęda utożsamiona została z pieśnią bożonarodzeniową. Prawdopodobnie nastąpiło to w XIX wieku. Nie wiadomo też, kiedy dokładnie zaczęto kolędować w Polsce. Wiadomo jednak, że w XIII w. św. Franciszek z Asyżu zbudował pierwszą szopkę bożonarodzeniową. Zwyczaj ten poprzez franciszkanów szybko dotarł do Polski i zrodził okazję do powstania pieśni ludowych opisujących realia narodzin Jezusa. Nazwę „kolędy” otrzymały te pieśni dopiero ok. XVII w. Wcześniej kolędą nazywano m.in. dar dla parafii, wizytę proboszcza, lub chodzenie z szopką.
Kolędy początkowo tworzyli anonimowi pielgrzymi. Tłumaczono je wówczas z łaciny. Powstawały w klasztorach i na dworach, w środowisku żaków czy służby kościelnej. Pisali je ludzie związani z parafią (księża, zakonnicy, słudzy, uczniowie), potem także artyści. Wśród nich najbardziej znani to Piotr Skarga, Franciszek Karpiński, Teofil Lenartowicz. Dziś także wielu znakomitych artystów przedstawia własne aranżacje kolęd. Kolędowanie stało się tradycją jednoczącą ludzi nie tylko przy domowym stole, czy w kościele, ale także na koncertach.
Jedną z najważniejszych polskich kolęd "W żłobie leży" napisał na przełomie XVII i XVIII wieku Piotr Skarga - do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. "Bóg sie rodzi" napisał Franciszek Karpiński. Pisali je m.in. Sęp-Szarzyński, Morsztyn, ks. Hołubowicz, ks. Antoniewicz.
