Pomnik Historii to jedna z czterech form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 roku. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Zgodnie z opracowanymi wytycznymi mogą go uzyskać obiekty lub zespoły obiektów zabytkowych, które posiadają szczególną wartość historyczną, naukową, artystyczną, utrwaloną w powszechnej świadomości i o dużym znaczeniu dla polskiego dziedzictwa kulturowego. Święty Krzyż był największym sanktuarium Polski aż do połowy XVII w., czyli do czasu kiedy na główne miejsce pielgrzymkowe zaczęła wyrastać Jasna Góra. Wniosek o wpisanie Świętego Krzyża na tę prestiżową listę opracowuje dr Czesław Hadamik, który od lat prowadzi badania archeologiczne w klasztorze świętokrzyskim.
