Muzyka od wieków towarzyszy człowiekowi, szczególnie w momentach przełomowych, sytuacjach obrzędowych - zarówno tych związanych z indywidualnym życiem jednostek (np. podczas wesela), jak tych wyznaczanych przez kalendarz obrzędowy.
Gdy po okresie bożonarodzeniowym cichły kolędy, na dawnej wsi rozpoczynały się zapusty – czas hucznych zabaw w towarzystwie ludowych kapel, złożonych najczęściej z instrumentów smyczkowych, bębenków, a także harmonii. Karnawałowe biesiady, upływające na skocznych tańcach przy muzyce, trwały do Środy Popielcowej.
W okresie Wielkiego Postu ludowa muzyka milkła, jednak w „półpoście” można było usłyszeć dźwięki kołatek i terkotek. Te tradycyjne instrumenty w Wielki Czwartek zastępowały kościelne dzwony, które zawiązywane były na znak żałoby. Zgodnie z ludowymi praktykami magicznymi hałas jaki wydawały terkotki i kołatki odstraszał wszelkie zło.
Wyjątkowy zwyczaj zwiastujący koniec postu i obwieszczający zbliżające się święta ma miejsce w Iłży, gdzie w noc poprzedzającą Wielką Niedzielę odbywa się głośne „barabanienie”. Święta Wielkanocne rozpoczyna uroczysta msza rezurekcyjna, podczas której rozbrzmiewa radosne Alleluja. Radość podkreślają strzały z moździerzy i petard.
Ważnymi momentami roku obrzędowego, którym towarzyszył dźwięk instrumentów były także Zielone Świątki, Boże Ciało i Noc Świętojańska. W XV w. pod klasztorem łysogórskim na Zielone Świątki odbywał się cieszący się popularnością jarmark: trąby, bębny, piszczałki i inna wrzała muzyka; tańce i krotofilne odbywały się igrzyska (...). W czasie procesji Bożego Ciała zwyczajowo strzelano z armat, bito w bębny i kotły. Przy ogniach sobótkowych dziewczęta śpiewały pieśni układane specjalnie na tę okazję. Chłopcy organizowali muzykantów, którzy mieli przygrywać do tańca podczas zabawy.
Nadchodząca wiosna wiązała się z wypędzaniem bydła na pastwiska. Pasterzom w codziennej pracy towarzyszyła muzyka wygrywana na przeróżnych instrumentach, m. in. prostych piszczałkach, dużych ligawach czy trombitach. Wydobywane z instrumentów dźwięki pełniły funkcje sygnalizacyjne.
Wystawa prezentuje również ludową twórczość plastyczną. Począwszy od palm święconych w Kwietną Niedzielę, barwnych pisanek, słomianych baranków wielkanocnych i elementów dekoracyjnych z bibuły, po przykłady sztuki nieprofesjonalnej w postaci drewnianych rzeźb i malarstwa o tematyce związanej z wiosennymi świętami. Plastyka obrzędowa to szczególny rodzaj twórczości, w której walory wizualne schodzą na dalszy plan wobec funkcji kultowej i magicznej. To przedmioty spod znaku sacrum, które dzięki swemu dobroczynnemu wpływowi mają moc kreowania pożądanej rzeczywistości – chronienia od chorób, klęsk żywiołowych i uroków, zapewniania urodzaju i powodzenia w hodowli, darzenia się, czy w końcu, jako nośniki znaczeń, zawiązywania i umacniania więzi społecznych.
Eksponaty pochodzą ze zbiorów:
Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu
Muzeum Wsi Radomskiej
Muzeum Wsi Kieleckiej
Scenariusz i realizacja wystawy: Ewa Tomaszewska
Wystawa będzie prezentowana od 10 marca do 19 kwietnia 2015 r.
Źródło: MWK
