Wieczorem we wszystkich kościołach parafialnych koncelebrowana jest uroczysta msza Wieczerzy Pańskiej – symbol jedności ofiary Jezusa Chrystusa, jedności Ludu Bożego i jedności kapłaństwa, wszystko to przy jednym stole Pańskim. W trakcie liturgii konsekrowana jest taka ilość komunikantów, która musi wystarczyć także na Wielki Piątek, kiedy nie ma liturgii eucharystycznej.
Msza Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna przeżycia Triduum Paschalnego.
Po homilii, tam, gdzie względy duszpasterskie za tym przemawiają, odbywa się obrzęd umywania nóg. Ministranci prowadzą 12 mężczyzn wybranych spośród zgromadzonych ludzi do ław przygotowanych w odpowiednim miejscu. Kapłan, jeśli trzeba, zdejmuje ornat i podchodzi do każdego z mężczyzn, polewa wodą jego stopy i wyciera je, z pomocą ministrantów. Jest to nawiązanie do gestu Chrystusa, który przed Ostatnią Wieczerzą umył nogi uczniom. Swoim czynem nie tylko dał Apostołom przykład pokory do naśladowania, ale pozostawił wyraźne zobowiązanie, mające być znakiem rozpoznawczym Jego uczniów: Dałem wam przykład, abyście tak czynili, jak Ja wam uczyniłem [J 13, 15]. W dalekiej przeszłości obyczaj ten zachowywali także królowie.
Wedle dawnych przekonań od Wielkiego Czwartku należało aktywnie uczestniczyć w praktykach religijnych. Przeżycia związane z rozpamiętywaniem wydarzeń biblijnych miały wpływ na życie codzienne mieszkańców wsi. Wielkoczwartkowa cisza, która trwała do Wielkiej Soboty, była związana nie tylko z liturgią Kościoła, ale i zaduszkowymi obrzędami przedchrześcijańskimi. Podczas radosnego śpiewania Chwała na wysokości Bogu dzwoniły wszystkie dzwony świątyni, by po mszy zamilknąć aż do sobotniego wieczoru. Zamiast dzwonków ministranci używali specjalnych kołatek1.
Jeszcze nie tak bardzo dawno temu w całej Polsce najpopularniejszym zwyczajem wielkoczwartkowym było chodzenie ministrantów dookoła kościoła.2 Z czasem ten zwyczaj przeniósł się na wieś. Chłopcy chodzili po wsi z kołatkami – klekotkami, klepaczkami, grzechotkami, bo tak też były nazywane – zgodnie z ludowymi praktykami magicznymi czyniąc przeraźliwy łoskot, co miało zapewnić ochronę przed wtargnięciem złych duchów. Czyniono to podczas wieczornego obchodzenia wsi, aby wypędzić diabła, który mógł się ukryć za węgłem chałupy, w stodole, za wrótnią, a nawet za świńskim korytem.
Na wsi kieleckiej przestrzegany był jeszcze w XIX wieku zakaz prac hałaśliwych, które mogłyby wystraszyć przebywające na ziemi dusze: mielenia zboża, rąbania drewna, prania bielizny kijankami, czy używania kieratu.3 Rozwiązywano przygotowane na żniwa powrósła, by uwolnić dusze pokutujące w węźle. Obowiązywał zakaz przędzenia i szycia, by nie wplątać duszy w nici i nie przekłuć igłą. Powszechnym zwyczajem było rozpalanie ognisk, najczęściej na granicach wsi.4 Wierzono, że dusze zmarłych przychodzą do tego ognia, aby się ogrzać.
_______
Msza Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna przeżycia Triduum Paschalnego.
Po homilii, tam, gdzie względy duszpasterskie za tym przemawiają, odbywa się obrzęd umywania nóg. Ministranci prowadzą 12 mężczyzn wybranych spośród zgromadzonych ludzi do ław przygotowanych w odpowiednim miejscu. Kapłan, jeśli trzeba, zdejmuje ornat i podchodzi do każdego z mężczyzn, polewa wodą jego stopy i wyciera je, z pomocą ministrantów. Jest to nawiązanie do gestu Chrystusa, który przed Ostatnią Wieczerzą umył nogi uczniom. Swoim czynem nie tylko dał Apostołom przykład pokory do naśladowania, ale pozostawił wyraźne zobowiązanie, mające być znakiem rozpoznawczym Jego uczniów: Dałem wam przykład, abyście tak czynili, jak Ja wam uczyniłem [J 13, 15]. W dalekiej przeszłości obyczaj ten zachowywali także królowie.
Wedle dawnych przekonań od Wielkiego Czwartku należało aktywnie uczestniczyć w praktykach religijnych. Przeżycia związane z rozpamiętywaniem wydarzeń biblijnych miały wpływ na życie codzienne mieszkańców wsi. Wielkoczwartkowa cisza, która trwała do Wielkiej Soboty, była związana nie tylko z liturgią Kościoła, ale i zaduszkowymi obrzędami przedchrześcijańskimi. Podczas radosnego śpiewania Chwała na wysokości Bogu dzwoniły wszystkie dzwony świątyni, by po mszy zamilknąć aż do sobotniego wieczoru. Zamiast dzwonków ministranci używali specjalnych kołatek1.
Jeszcze nie tak bardzo dawno temu w całej Polsce najpopularniejszym zwyczajem wielkoczwartkowym było chodzenie ministrantów dookoła kościoła.2 Z czasem ten zwyczaj przeniósł się na wieś. Chłopcy chodzili po wsi z kołatkami – klekotkami, klepaczkami, grzechotkami, bo tak też były nazywane – zgodnie z ludowymi praktykami magicznymi czyniąc przeraźliwy łoskot, co miało zapewnić ochronę przed wtargnięciem złych duchów. Czyniono to podczas wieczornego obchodzenia wsi, aby wypędzić diabła, który mógł się ukryć za węgłem chałupy, w stodole, za wrótnią, a nawet za świńskim korytem.
Na wsi kieleckiej przestrzegany był jeszcze w XIX wieku zakaz prac hałaśliwych, które mogłyby wystraszyć przebywające na ziemi dusze: mielenia zboża, rąbania drewna, prania bielizny kijankami, czy używania kieratu.3 Rozwiązywano przygotowane na żniwa powrósła, by uwolnić dusze pokutujące w węźle. Obowiązywał zakaz przędzenia i szycia, by nie wplątać duszy w nici i nie przekłuć igłą. Powszechnym zwyczajem było rozpalanie ognisk, najczęściej na granicach wsi.4 Wierzono, że dusze zmarłych przychodzą do tego ognia, aby się ogrzać.
_______
1. Milkną kościelne dzwony, które – jak mówiono – zawiązywano na znak żałoby. Zastępują je drewniane kołatki.
2. Chłopcy zarówno swoją wieś, jak i kościół obchodzili trzykrotnie: rano, w południe i wieczorem. Dźwięk kołatek przypominał także wiernym o obowiązku pójścia do kościoła.
2. Chłopcy zarówno swoją wieś, jak i kościół obchodzili trzykrotnie: rano, w południe i wieczorem. Dźwięk kołatek przypominał także wiernym o obowiązku pójścia do kościoła.
3. Kierat – urządzenie wykorzystujące siłę pociągową zwierząt (koni lub wołów) do napędu stacjonarnych maszyn rolniczych takich jak sieczkarnia, wialnia czy młocarnia, bądź do wydobywania wody.
4. Liturgia światła – zyskiwała specjalną oprawę dzięki temu, że rozpoczynała się po zapadnięciu zmroku. Przed kościołami rozpalano ogniska, ich płomienie święcono i zapalano od nich płomień paschału. W ogniskach palono tarninę, której ciernie zabierano do domu. Od poświęconego ognia zapalano własne świece, które wierni zanosili do domu. Niegdyś tym właśnie ogniem rozpalano wygaszane wcześniej – w Wielki Czwartek, piece. Rozpalanie w domu nowego ognia od ogarka poświęconego w Wielką Sobotę jest nawiązaniem do dawnych praktyk odnawiania i oczyszczania ognia. Należy tu wspomnieć, że ogień darzono szczególnym kultem – nie znieważano go, a więc nie pluto do niego, nie wylewano weń pomyj, a niegdyś nigdy go nie wygaszano, stąd konieczność "odnowienia" praktykowano w Wielką Sobotę lub przy okazji święta Matki Boskiej Gromnicznej. Prawdopodobnie owo odnawianie ognia, zakaz wykonywania określonych prac (podobnych jak w okresie bożonarodzeniowym) oraz niektóre z potraw wielkanocnych, są ostatnim śladem wiosennego kultu zmarłych.
_______
Zwyczaje i wierzenia zebrała i opracowała dr Alicja Trukszyn z Działu Dziedzictwa Kulturowego Wojewódzkiego Domu Kultury w Kielcach.
_______
Zwyczaje i wierzenia zebrała i opracowała dr Alicja Trukszyn z Działu Dziedzictwa Kulturowego Wojewódzkiego Domu Kultury w Kielcach.
