Wystawa "Erwin Axer. Stulecie urodzin. 1917–2017", przygotowana w styczniu bieżącego roku w Galerii Kordegarda w Warszawie, zostanie zaprezentowana w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach, aby uczcić Międzynarodowy Dzień Teatru. Ekspozycja przygotowana przez Narodowe Centrum Kultury w porozumieniu z Instytutem Teatralnym, Teatrem Współczesnym i Teatrem Narodowym to pierwsze wydarzenie związane z setną rocznicą urodzin Erwina Axera – reżysera, pisarza, dyrektora teatrów Współczesnego i Narodowego. Ekspozycja koncentruje się na osobie reżysera i jego najważniejszych przedstawieniach.
Podstawą stylu reżyserskiego Axera była lojalność wobec autora – tak pojmował funkcję reżysera. Jak sumowała Marta Fik: „Już sam wybór sztuk przesądza w znacznej mierze o charakterze pracy Axera, pracy określanej często przez krytykę jako reżyseria ukryta, a więc pozostającej w cieniu autora i aktorów. W istocie o znaczącej roli owego reżysera świadczyła zarówno dyscyplina zespołu i harmonijność całości, jak i fakt, że we wszystkich Axerowskich spektaklach widać było wyraźną myśl interpretacyjną, tyle tylko że liczącą się z jego intencjami i stylistyką utworu, niechętną wywracaniu go przez teatr na nice, a także zbyt radykalnemu stawianiu kropek nad i oraz aktualnym aluzjom”.
Skala jego literackich zainteresowań była ogromna. Sięgał po klasyków – Słowackiego, Goethego – kiedy mógł przez ich utwory powiedzieć coś ważnego o kondycji naszej współczesności. Był jednym z najważniejszych reżyserów sztuk Sławomira Mrożka, począwszy od kanonicznej interpretacji Tanga (1965). W 1976 roku wprowadził na sceny polskie twórczość Thomasa Bernharda prapremierą Święta Borysa. Wykorzystywał współczesny dramat do rozliczeń z historią XX wieku: w Ostrym dyżurze Lutowskiego z polskim stalinizmem, w Dochodzeniu Weissa z holokaustem.
Warunkiem wprowadzenia tytułu do repertuaru jego teatru było skompletowanie odpowiedniej obsady. Teatr Współczesny przez wiele sezonów dysponował najlepszym zespołem aktorskim w Polsce. Na scenie przy Mokotowskiej grali: Tadeusz Łomnicki, Danuta Szaflarska, Zofia Mrozowska, Halina Mikołajska, Stanisława Perzanowska, Barbara Krafftówna, Marta Lipińska, Maja Komorowska, Joanna Szczepkowska, Tadeusz Fijewski, Henryk Borowski, Mieczysław Czechowicz, Krzysztof Kowalewski, Andrzej Łapicki, Wiesław Michnikowski, Czesław Wołłejko, Zbigniew Zapasiewicz, Jan Englert, Piotr Fronczewski.
Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej Leon Schiller, nauczyciel Axera, powtarzał, że zadaniem polskiego teatru jest „utrzymać Polskę przy Europie”. Ta dewiza przyświecała teatrowi kierowanemu przez Erwina Axera, który był czuły na nowe trendy w światowej literaturze dramatycznej. Jego Teatr Współczesny pełnił funkcję nieoficjalnego salonu stolicy, był miejscem spotkań inteligencji, poważnej rozmowy z publicznością.
Osobny rozdział pracy twórczej Axera stanowiło pisanie. Broszury zawierają wybrane teksty Axera, które mogą zachęcić do lektury czterotomowego cyklu Ćwiczeń pamięci. To na poły autobiograficzne opowiadania o ludziach, miejscach, rzeczach i zdarzeniach. Tomasz Fiałkowski nazwał je „powieścią, której nigdy u nas nie napisano: powieścią w epizodach portretującą bohatera na rozległej scenie dwudziestowiecznego świata, konfrontującą go z kolejnymi epokami i systemami. (…) migawkowe zbliżenia podobne do dzieł mistrzów fotografii więcej odsłaniają prawdy danego czasu, niż by to uczyniła rozlewna narracja”.
Erwin Axer urodził się 1 stycznia 1917 roku w Wiedniu. Wychowywał się we Lwowie, jego ojcem był znany adwokat, Maurycy Axer. W wieku osiemnastu lat został najmłodszym w historii słuchaczem Wydziału Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie. Studiował w latach 1935–1939 pod kierunkiem swojego mistrza, Leona Schillera. Po wybuchu drugiej wojny światowej przebywał we Lwowie. Pod okupacją sowiecką został zaangażowany do Polskiego Teatru Dramatycznego, gdzie w 1941 roku zadebiutował, reżyserując Pannę Maliczewską Gabrieli Zapolskiej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich i zawieszeniu działalności przez polskie teatry, Axer pracował jako ślusarz. W grudniu 1942 roku przyjechał do Warszawy, ukrywał się na Żoliborzu do wybuchu powstania warszawskiego, w którym uczestniczył w ramach wojskowo-saperskiej pomocy technicznej. Po powstaniu jako jeniec wojenny trafił do stalagu w górach Harzu, gdzie pracował w kamieniołomach. Wrócił do kraju w lipcu 1945 roku. Od sezonu 1945/1946 pracował w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi, wkrótce jako jeden z jego kierowników artystycznych. W Łodzi sformułował swój program artystyczny w opozycji do swojego nauczyciela, Leona Schillera - ideę teatru monumentalnego zastąpił kameralnością, zamiast „inscenizacji” wybrał „reżyserię”, a w miejsce wielkiego dramatu romantycznego – współczesny repertuar psychologiczno-realistyczny. W 1949 roku łódzki Teatr Kameralny przeprowadził się do Warszawy i zmienił nazwę na Teatr Współczesny. Axer objął kierownictwo artystyczne tej sceny, które sprawował do 1981 roku (w 1956 roku zostanie dyrektorem teatru). Była to jedna z najdłuższych i najbardziej stabilnych dyrekcji w historii polskiego teatru, a zespół aktorski dyrektora Axera należał do najlepszych w kraju. W latach 1954–1957 pracował również jako dyrektor Teatru Narodowego, czasowo połączonego z Teatrem Współczesnym w jeden zespół. W gmachu przy placu Teatralnym wyreżyserował dwa ważne przedstawienia okresu odwilży, rozliczające się ze stalinizmem: Ostry dyżur Lutowskiego i Kordiana Słowackiego. Po 1956 roku Teatr Współczesny pełnił funkcję nieoficjalnego salonu, był miejscem spotkań inteligencji. Leon Schiller jeszcze przed wojną powtarzał, że zadaniem polskiego teatru jest „utrzymać Polskę przy Europie”. Ta dewiza przyświecała teatrowi kierowanemu przez Erwina Axera, który był czuły na nowe trendy w światowej literaturze dramatycznej.
Repertuar swojego teatru budował przede wszystkim na współczesnym dramacie europejskim – sztukach Sartre’a, Osborne’a, Frischa, Weissa, Pintera, Ionesco, Bonda. Sporadycznie sięgał po repertuar klasyczny – Goethe, Słowacki, Czechow, Schiller, Ibsen, Strindberg. Był jednym z najważniejszych reżyserów sztuk Sławomira Mrożka, poczynając od kanonicznego wystawienia Tanga (1965). Wprowadził na sceny polskie twórczość Thomasa Bernharda prapremierą Święta Borysa (1976). W roku 1962 Axer wystawił Karierę Artura Ui Bertolta Brechta z wielką rolą Tadeusza Łomnickiego. To przełomowe przedstawienie. Praca nad tekstem Brechta wpłynęła na ukształtowanie się stylu reżyserskiego Axera. Jego podstawą było rozumienie dramatu jako struktury, wymagającej logicznej interpretacji. Kultura i wrażliwość narzucały reżyserowi powściągliwość wobec tekstu dramatycznego i dystans wobec przedstawianych ludzi i zdarzeń. Axer widział funkcję reżysera jako służebną wobec autora, słowa i aktorów. Od 1962 roku – jako jeden z pierwszych polskich reżyserów – z powodzeniem pracował poza granicami Polski, przede wszystkim w krajach obszaru niemieckojęzycznego: Niemczech Zachodnich i Austrii, gdzie przez wiele lat współpracował z wiedeńskim Burgtheater. W latach 1949–1979 wykładał na Wydziale Reżyserii warszawskiej PWST. Wśród jego uczniów byli Konrad Swinarski, Zygmunt Hübner, Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus, Maciej Englert, Ryszard Peryt, Janusz Wiśniewski, Krzysztof Zaleski.
Osobny rozdział pracy twórczej stanowi jego pisarstwo. W latach 1952–1970 opublikował w czasopiśmie „Teatr” serię felietonów pod tytułem: „Listy ze sceny”. W latach 1978–2003 pisał na łamach miesięcznika „Dialog” w cyklu „Kartka z pamiętnika” krótkie opowiadania o miejscach, ludziach, rzeczach i zdarzeniach z własnej biografii. „Kartki” wydał w formie czterech tomów „Ćwiczeń pamięci” (1984, 1991, 1998, 2003). Proza Axera przybliża jej autora jako człowieka wymierającej formacji kulturowej; mądrego, ironicznego, zdystansowanego obserwatora reguł rządzących światem, praw życia i praw śmierci. Erwin Axer został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1996). Był Honorowym Obywatelem m. st. Warszawy. Zmarł 5 sierpnia 2012 roku w Warszawie.
Źródło: Teatr im. S. Żeromskiego
Podstawą stylu reżyserskiego Axera była lojalność wobec autora – tak pojmował funkcję reżysera. Jak sumowała Marta Fik: „Już sam wybór sztuk przesądza w znacznej mierze o charakterze pracy Axera, pracy określanej często przez krytykę jako reżyseria ukryta, a więc pozostającej w cieniu autora i aktorów. W istocie o znaczącej roli owego reżysera świadczyła zarówno dyscyplina zespołu i harmonijność całości, jak i fakt, że we wszystkich Axerowskich spektaklach widać było wyraźną myśl interpretacyjną, tyle tylko że liczącą się z jego intencjami i stylistyką utworu, niechętną wywracaniu go przez teatr na nice, a także zbyt radykalnemu stawianiu kropek nad i oraz aktualnym aluzjom”.
Skala jego literackich zainteresowań była ogromna. Sięgał po klasyków – Słowackiego, Goethego – kiedy mógł przez ich utwory powiedzieć coś ważnego o kondycji naszej współczesności. Był jednym z najważniejszych reżyserów sztuk Sławomira Mrożka, począwszy od kanonicznej interpretacji Tanga (1965). W 1976 roku wprowadził na sceny polskie twórczość Thomasa Bernharda prapremierą Święta Borysa. Wykorzystywał współczesny dramat do rozliczeń z historią XX wieku: w Ostrym dyżurze Lutowskiego z polskim stalinizmem, w Dochodzeniu Weissa z holokaustem.
Warunkiem wprowadzenia tytułu do repertuaru jego teatru było skompletowanie odpowiedniej obsady. Teatr Współczesny przez wiele sezonów dysponował najlepszym zespołem aktorskim w Polsce. Na scenie przy Mokotowskiej grali: Tadeusz Łomnicki, Danuta Szaflarska, Zofia Mrozowska, Halina Mikołajska, Stanisława Perzanowska, Barbara Krafftówna, Marta Lipińska, Maja Komorowska, Joanna Szczepkowska, Tadeusz Fijewski, Henryk Borowski, Mieczysław Czechowicz, Krzysztof Kowalewski, Andrzej Łapicki, Wiesław Michnikowski, Czesław Wołłejko, Zbigniew Zapasiewicz, Jan Englert, Piotr Fronczewski.
Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej Leon Schiller, nauczyciel Axera, powtarzał, że zadaniem polskiego teatru jest „utrzymać Polskę przy Europie”. Ta dewiza przyświecała teatrowi kierowanemu przez Erwina Axera, który był czuły na nowe trendy w światowej literaturze dramatycznej. Jego Teatr Współczesny pełnił funkcję nieoficjalnego salonu stolicy, był miejscem spotkań inteligencji, poważnej rozmowy z publicznością.
Osobny rozdział pracy twórczej Axera stanowiło pisanie. Broszury zawierają wybrane teksty Axera, które mogą zachęcić do lektury czterotomowego cyklu Ćwiczeń pamięci. To na poły autobiograficzne opowiadania o ludziach, miejscach, rzeczach i zdarzeniach. Tomasz Fiałkowski nazwał je „powieścią, której nigdy u nas nie napisano: powieścią w epizodach portretującą bohatera na rozległej scenie dwudziestowiecznego świata, konfrontującą go z kolejnymi epokami i systemami. (…) migawkowe zbliżenia podobne do dzieł mistrzów fotografii więcej odsłaniają prawdy danego czasu, niż by to uczyniła rozlewna narracja”.
Erwin Axer urodził się 1 stycznia 1917 roku w Wiedniu. Wychowywał się we Lwowie, jego ojcem był znany adwokat, Maurycy Axer. W wieku osiemnastu lat został najmłodszym w historii słuchaczem Wydziału Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie. Studiował w latach 1935–1939 pod kierunkiem swojego mistrza, Leona Schillera. Po wybuchu drugiej wojny światowej przebywał we Lwowie. Pod okupacją sowiecką został zaangażowany do Polskiego Teatru Dramatycznego, gdzie w 1941 roku zadebiutował, reżyserując Pannę Maliczewską Gabrieli Zapolskiej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich i zawieszeniu działalności przez polskie teatry, Axer pracował jako ślusarz. W grudniu 1942 roku przyjechał do Warszawy, ukrywał się na Żoliborzu do wybuchu powstania warszawskiego, w którym uczestniczył w ramach wojskowo-saperskiej pomocy technicznej. Po powstaniu jako jeniec wojenny trafił do stalagu w górach Harzu, gdzie pracował w kamieniołomach. Wrócił do kraju w lipcu 1945 roku. Od sezonu 1945/1946 pracował w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi, wkrótce jako jeden z jego kierowników artystycznych. W Łodzi sformułował swój program artystyczny w opozycji do swojego nauczyciela, Leona Schillera - ideę teatru monumentalnego zastąpił kameralnością, zamiast „inscenizacji” wybrał „reżyserię”, a w miejsce wielkiego dramatu romantycznego – współczesny repertuar psychologiczno-realistyczny. W 1949 roku łódzki Teatr Kameralny przeprowadził się do Warszawy i zmienił nazwę na Teatr Współczesny. Axer objął kierownictwo artystyczne tej sceny, które sprawował do 1981 roku (w 1956 roku zostanie dyrektorem teatru). Była to jedna z najdłuższych i najbardziej stabilnych dyrekcji w historii polskiego teatru, a zespół aktorski dyrektora Axera należał do najlepszych w kraju. W latach 1954–1957 pracował również jako dyrektor Teatru Narodowego, czasowo połączonego z Teatrem Współczesnym w jeden zespół. W gmachu przy placu Teatralnym wyreżyserował dwa ważne przedstawienia okresu odwilży, rozliczające się ze stalinizmem: Ostry dyżur Lutowskiego i Kordiana Słowackiego. Po 1956 roku Teatr Współczesny pełnił funkcję nieoficjalnego salonu, był miejscem spotkań inteligencji. Leon Schiller jeszcze przed wojną powtarzał, że zadaniem polskiego teatru jest „utrzymać Polskę przy Europie”. Ta dewiza przyświecała teatrowi kierowanemu przez Erwina Axera, który był czuły na nowe trendy w światowej literaturze dramatycznej.
Repertuar swojego teatru budował przede wszystkim na współczesnym dramacie europejskim – sztukach Sartre’a, Osborne’a, Frischa, Weissa, Pintera, Ionesco, Bonda. Sporadycznie sięgał po repertuar klasyczny – Goethe, Słowacki, Czechow, Schiller, Ibsen, Strindberg. Był jednym z najważniejszych reżyserów sztuk Sławomira Mrożka, poczynając od kanonicznego wystawienia Tanga (1965). Wprowadził na sceny polskie twórczość Thomasa Bernharda prapremierą Święta Borysa (1976). W roku 1962 Axer wystawił Karierę Artura Ui Bertolta Brechta z wielką rolą Tadeusza Łomnickiego. To przełomowe przedstawienie. Praca nad tekstem Brechta wpłynęła na ukształtowanie się stylu reżyserskiego Axera. Jego podstawą było rozumienie dramatu jako struktury, wymagającej logicznej interpretacji. Kultura i wrażliwość narzucały reżyserowi powściągliwość wobec tekstu dramatycznego i dystans wobec przedstawianych ludzi i zdarzeń. Axer widział funkcję reżysera jako służebną wobec autora, słowa i aktorów. Od 1962 roku – jako jeden z pierwszych polskich reżyserów – z powodzeniem pracował poza granicami Polski, przede wszystkim w krajach obszaru niemieckojęzycznego: Niemczech Zachodnich i Austrii, gdzie przez wiele lat współpracował z wiedeńskim Burgtheater. W latach 1949–1979 wykładał na Wydziale Reżyserii warszawskiej PWST. Wśród jego uczniów byli Konrad Swinarski, Zygmunt Hübner, Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus, Maciej Englert, Ryszard Peryt, Janusz Wiśniewski, Krzysztof Zaleski.
Osobny rozdział pracy twórczej stanowi jego pisarstwo. W latach 1952–1970 opublikował w czasopiśmie „Teatr” serię felietonów pod tytułem: „Listy ze sceny”. W latach 1978–2003 pisał na łamach miesięcznika „Dialog” w cyklu „Kartka z pamiętnika” krótkie opowiadania o miejscach, ludziach, rzeczach i zdarzeniach z własnej biografii. „Kartki” wydał w formie czterech tomów „Ćwiczeń pamięci” (1984, 1991, 1998, 2003). Proza Axera przybliża jej autora jako człowieka wymierającej formacji kulturowej; mądrego, ironicznego, zdystansowanego obserwatora reguł rządzących światem, praw życia i praw śmierci. Erwin Axer został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1996). Był Honorowym Obywatelem m. st. Warszawy. Zmarł 5 sierpnia 2012 roku w Warszawie.
Źródło: Teatr im. S. Żeromskiego
