Licząca prawie 700 stron książka, bardzo starannie wydana po rosyjsku przez wołogodzkie wydawnictwo „Driewnosti Siewiera”, składa się z trzech rozdziałów: o Wielkim Terrorze i Polskiej Operacji (1937-1938), o polskich jeńcach i internowanych żołnierzach (1939-1949) oraz o przymusowym osadnictwie (1940-1946). Każdy rozdział składa się z autorskiego opracowania tematu, bardzo obszernego wyboru dokumentów, danych biograficznych oraz bogatego materiału ilustracyjnego.
W ZSRR w 1926 roku, według spisu powszechnego, mieszkało 782,3 tys. Polaków, głównie na Białorusi i Ukrainie, duże skupiska ludności polskiej były też w Moskwie, Smoleńsku i Leningradzie. Szybko okazało się, że polskie regiony są wyjątkowo oporne wobec sowieckiego porządku. Polscy chłopi nie chcieli wstępować do kołchozów, okazali się też bardzo przywiązani do katolicyzmu. W połowie lat 30. władze sowieckie uznały, że Polaków nie da się złamać. Polskie rejony zlikwidowano, a tysiące Polaków deportowano do Kazachstanu. Licząca dziś ok. 100 tys. osób grupa ludności polskiego pochodzenia w Kazachstanie to w dużej mierze potomkowie obywateli z Marchlewszczyzny i Dzierżyńszczyzny.
Był to jednak dopiero początek represji. W prasie sowieckiej rozpoczęła się nagonka na Polaków, których przedstawiano jako szpiegów, sabotażystów i szkodników.
11 sierpnia 1937 roku szef sowieckiej bezpieki Nikołaj Jeżow, po otrzymaniu zatwierdzenia przez Biuro Polityczne KC WKP(b), wydał rozkaz operacyjny nr 00485, który przewidywał aresztowanie określonych grup Polaków zamieszkujących ówczesny ZSRR i ukaranie ich „w dwóch kategoriach”. Pierwsza z tych kategorii, obejmująca zdecydowaną większość, tj. niemal 80 proc. objętych akcją, została zamordowana; druga została wysłana do więzień i łagrów.
W sumie, jak ustaliło rosyjskie stowarzyszenie „Memoriał”, represjonowano 143 tys. osób, 139 tys. skazano, a 111 tys. 91 rozstrzelano. Większość tych, których wysłano do łagrów, zmarła wkrótce w wyniku przepracowania, głodu i chorób. Rozkaz przewidywał, że po aresztowaniu męża aresztowana ma także zostać jego żona, i za sam fakt bycia żoną „wroga ludu” ma zostać zesłana - w praktyce najczęściej do Kazachstanu - na 5 do 10 lat. Z kolei dzieci „wroga ludu”, zgodnie z tym rozkazem, trafiały do domów dziecka. W całości konfiskowano także majątki rodzin.
Źródło: IPN
