Z XVIII wieku zachowało się niewiele zapisów muzycznych tańców o nazwie mazur, dopiero masowe komponowanie i notowanie mazurów rozpoczęło się na początku XIX wieku. Pierwszy zapis mazura pochodzi z 1752 r. W Polsce - pierwszy znany nam taniec z nazwą mazur pochodzi z 1777 r., notował go franciszkanin Bononi dla Felicjanny Wilczopolskiej, podczaszanki Łuckiej. Jednak z literatury polskiej wynika, że mazury znane były już w pierwszej połowie XVIII w. Były to wówczas tańce młodzieży i czeladzi. Wcześniejszych śladów mazura szukać w XVII w. w tańcach o nazwach wyrwany, wyrwaniec. O istnieniu tego tańca najdobitniej świadczą rytmy i melodie mazurkowe, jakie znajdujemy w twórczości kompozytorów polskich XVII w. m. in. Mielczewskiego w Kanzonie, jakie są w naszych kolędach i które od mniej więcej 1630 roku spotykamy w tak licznie notowanych poza Polską tańcach określanych jako „chorea polonica".
Forma muzyczna wcześniejszych mazurów była bardzo zbliżona do tańców ludowych. Różniła się tym, że zapisana była i opracowana instrumentalnie. Pierwsze mazury aż do 1825 były krótkie, liczące przeciętnie 16-32 taktów. Mazury późniejsze rozbudowywały swą formę do bardzo wielkich rozmiarów i w XIX w. wprowadziły część środkową - Trio.
Mazur w formie tańca towarzyskiego najbardziej związany był ze środowiskiem dworków szlacheckich oraz środowiskiem miejskim. Od końca XVIII w. aż do połowy XIX w. przechodził on różne przeobrażenia, zmieniał się jego obraz muzyczny i taneczny. Badacze obyczajów polskich wieku XIX o mazurze mówią przede wszystkim jako o tańcu polskiej szlachty i taki właśnie mazur pokazywany był w operach m.in. Moniuszki: „Straszny Dwór" i „Halka".
Olbrzymią rolę w upowszechnieniu mazura w Polsce i w Europie odegrały polskie legiony w okresie 1800-1815 r. Oficerowie legionów rekrutowali się głównie ze środowisk szlacheckich i magnackich. Rozpowszechnienie mazura przez wojskowych, związanych z walkami napoleońskimi o wolność Polski nadały mazurowi nowe treści - elementy narodowe i wyzwoleńcze. Mazur stał się tańcem legionów polskich, tańcem walczących o wolność - tańcem tańczonym przez ułanów, pokazywanym w stroju ułańskim ze wszystkimi stroju tego akcesoriami. W końcu stał się synonimem polskości.
Oprócz rozpowszechnienia tańca na początku XIX w., powstaje wiele patriotycznych pieśni, wiele utworów muzycznych do tańca z tekstem pieśniowym. Do najbardziej popularnych piosenek mazurowych należy m. in. „Jeszcze jeden mazur dzisiaj, choć poranek świta”, Mazurek Dąbrowskiego, który stał się hymnem narodowym.
Źródło: Różne formy tańców polskich, Zofia Stęszewska, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury
