Niewiele wiadomo o pierwotnym kościele. Pewnie był drewniany, ale czy był tu tylko jeden obiekt, który dotrwał do XVIII stulecia, nie wiadomo. Wiadomo za to, że w okresie reformacji kościół „sprofanował i złupił zostawszy kacerzem” Kacper Kempski, dziedzic Rakoszyna. W 1. połowie XVII stulecia sprawa zwrotu kościoła katolikom toczyła się w sądach i trybunałach. Gdy wreszcie uwieńczona została sukcesem, odebrany innowiercom obiekt przedstawiał stan opłakany: „dachy pospadały ze wszystkiego kościoła, zakrystie, dzwonnicy na których ani dachów, ani gontów, ani krokiew nie masz.... ściany kościoła pociekłe, zwłaszcza przyciesie... kościół jest na jedną stronę pochylony... dzwonnica pusta...”- pisze delegat sądu krakowskiego w 1639 r. „wkrótce zapewne doprowadzono go do tego stanu, że mógł jeszcze lat sto z górą służyć” – konstatuje jednak ksiądz Wiśniewski.
Z opisu z 1731 r. dowiadujemy się, że kościół określany wówczas jako „stary”, był budowlą orientowaną złożoną z nawy, prezbiterium z dobudowaną od północy zakrystią i z zachodniej kruchty, nad którą była dzwonnica. Nowy, obecny kościół zbudowany został w roku 1779 lub 1780 przez miejscowego proboszcza, ks. Tomasza Kalińskiego. Konsekracja odbyła się w dniu 28 października 1780 roku. O ile układ nowej świątyni stanowił w znaczącym stopniu powtórzenie układu starej, to nie pojawiła się już przy niej dobudówka z zakrystią. Na zakrystię przeznaczono wschodnią część prezbiterium, oddzielając ją ścianką, a drzwi do niej wykonując na głównej osi kościoła.
Wzniesiony z modrzewia kościół ma konstrukcję mieszaną: głównie zrębową, ale łączy też w sobie elementy konstrukcji sumikowo-łątkowej. Widać to wyraźnie w ścianach nawy i prezbiterium. Narożniki wzmacniają lisice. Dachy dwuspadowe (nad prezbiterium dach przechodzący w trójpołaciowy) o zróżnicowanym poziomie kalenicy, o wiązarach storczykowych, jeszcze niedawno pobite gontem, obecnie pokryte ocynkowaną blachą. Elewacje oszalowane pionowo deskami „z listwowaniem”.
Od zachodu do nawy przylega dwukondygnacyjna kruchta – dzwonnica. Początkowo była wyższa, ale podczas remontu w 1922 r. obniżono ją do obecnej wysokości. W tym samym czasie wykonano także - górującą obecnie nad dachami - wieżyczkę na sygnaturkę.
Wnętrze świątyni nakrywają płaskie stropy bez polichromii. Są też trzy barokowe ołtarze z rzeźbami przedstawiającymi św. zakonników oraz kamienna gotycka chrzcielnica. W zachodniej części nawy mieści się chór.
Źródło: Roman Mirowski, „Drewniane kościoły i dzwonnice Ziemi Świętokrzyskiej”, 2002 r. RM
Słowniczek:
Krokiew - ukośna belka, najczęściej drewniana w wiązarach dachowych oparta na belce wiązarowej lub oczepie, wzmacniana często jętką lub podpierana płatwią. Na niej, za pośrednictwem łat opiera się pokrycie dachowe.
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Przyciesia – belki podstawy konstrukcji.
Konstrukcja zrębowa (ściana wieńcowa, konstrukcja węgłowa, blok-hauzowa, na zrąb, na zamek) - ściana drewniana znana już w czasach prehistorycznych (od neolitu). Do dzisiaj kontynuowana w rejonach o bogatych tradycjach ciesielskich takich jak Podhale czy Kurpie. Ściana składa się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki z ostatkami lub bez nich. Ostatkami nazywa się wystające poza obrys budynku końce belek. Belki leżące na sobie łączy się na ogół dębowymi kołkami - tyblami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczelinę pomiędzy nimi należy uszczelnić np. sznurem, pakułami, wysuszonym mchem.
Konstrukcja sumikowo-łątkowa - rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów: podwalina (belka pozioma oparta na fundamencie), słupki (łątki - elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew), oczep (górna belka zamykająca ścianę), sumiki (poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach), miecze (czasem stosowanye w narożach budynku, służą do usztywniania konstrukcji).
Lisice – pionowe belki umieszczone parami (po wewnętrznej i zewnętrznej stronie zrębu), skręcane śrubami, mające na celu wzmocnienie ścian (aby zachowały płaszczyznę). Zazwyczaj wykonane jako ozdobne: z głowicami u góry i piedestałami w partiach dolnych.
Kalenica - najwyższa część dachu utworzona na przecięciu połaci dachowych. Jest to tzw. kalenica główna, w odróżnieniu od linii przecięcia skośnych krawędzi połaci, które tworzą tzw. kalenice.
Wiązar dachowy – zespół elementów konstrukcyjnych powiązanych ze sobą, zazwyczaj mający kształt trójkąta złożonego z pary skośnych krokwi i belki poprzecznej wzmacniających je i usztywniających.
Ściany szalowane – czyli deskowane w celu umocnienia, uszczelnienia lub dekoracji konstrukcji.
Sygnaturka to mała wieża kościelna, w której zazwyczaj umieszcza się najmniejszy z dzwonów, również nazywany sygnaturką. Na dzwonie tym dzwoniono na Sanctus i na podniesienie.
Źródło: pl.wikipedia.org
Opracowanie: Agnieszka Markiton
Z opisu z 1731 r. dowiadujemy się, że kościół określany wówczas jako „stary”, był budowlą orientowaną złożoną z nawy, prezbiterium z dobudowaną od północy zakrystią i z zachodniej kruchty, nad którą była dzwonnica. Nowy, obecny kościół zbudowany został w roku 1779 lub 1780 przez miejscowego proboszcza, ks. Tomasza Kalińskiego. Konsekracja odbyła się w dniu 28 października 1780 roku. O ile układ nowej świątyni stanowił w znaczącym stopniu powtórzenie układu starej, to nie pojawiła się już przy niej dobudówka z zakrystią. Na zakrystię przeznaczono wschodnią część prezbiterium, oddzielając ją ścianką, a drzwi do niej wykonując na głównej osi kościoła.
Wzniesiony z modrzewia kościół ma konstrukcję mieszaną: głównie zrębową, ale łączy też w sobie elementy konstrukcji sumikowo-łątkowej. Widać to wyraźnie w ścianach nawy i prezbiterium. Narożniki wzmacniają lisice. Dachy dwuspadowe (nad prezbiterium dach przechodzący w trójpołaciowy) o zróżnicowanym poziomie kalenicy, o wiązarach storczykowych, jeszcze niedawno pobite gontem, obecnie pokryte ocynkowaną blachą. Elewacje oszalowane pionowo deskami „z listwowaniem”.
Od zachodu do nawy przylega dwukondygnacyjna kruchta – dzwonnica. Początkowo była wyższa, ale podczas remontu w 1922 r. obniżono ją do obecnej wysokości. W tym samym czasie wykonano także - górującą obecnie nad dachami - wieżyczkę na sygnaturkę.
Wnętrze świątyni nakrywają płaskie stropy bez polichromii. Są też trzy barokowe ołtarze z rzeźbami przedstawiającymi św. zakonników oraz kamienna gotycka chrzcielnica. W zachodniej części nawy mieści się chór.
Źródło: Roman Mirowski, „Drewniane kościoły i dzwonnice Ziemi Świętokrzyskiej”, 2002 r. RM
Słowniczek:
Krokiew - ukośna belka, najczęściej drewniana w wiązarach dachowych oparta na belce wiązarowej lub oczepie, wzmacniana często jętką lub podpierana płatwią. Na niej, za pośrednictwem łat opiera się pokrycie dachowe.
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Przyciesia – belki podstawy konstrukcji.
Konstrukcja zrębowa (ściana wieńcowa, konstrukcja węgłowa, blok-hauzowa, na zrąb, na zamek) - ściana drewniana znana już w czasach prehistorycznych (od neolitu). Do dzisiaj kontynuowana w rejonach o bogatych tradycjach ciesielskich takich jak Podhale czy Kurpie. Ściana składa się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki z ostatkami lub bez nich. Ostatkami nazywa się wystające poza obrys budynku końce belek. Belki leżące na sobie łączy się na ogół dębowymi kołkami - tyblami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczelinę pomiędzy nimi należy uszczelnić np. sznurem, pakułami, wysuszonym mchem.
Konstrukcja sumikowo-łątkowa - rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów: podwalina (belka pozioma oparta na fundamencie), słupki (łątki - elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew), oczep (górna belka zamykająca ścianę), sumiki (poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach), miecze (czasem stosowanye w narożach budynku, służą do usztywniania konstrukcji).
Lisice – pionowe belki umieszczone parami (po wewnętrznej i zewnętrznej stronie zrębu), skręcane śrubami, mające na celu wzmocnienie ścian (aby zachowały płaszczyznę). Zazwyczaj wykonane jako ozdobne: z głowicami u góry i piedestałami w partiach dolnych.
Kalenica - najwyższa część dachu utworzona na przecięciu połaci dachowych. Jest to tzw. kalenica główna, w odróżnieniu od linii przecięcia skośnych krawędzi połaci, które tworzą tzw. kalenice.
Wiązar dachowy – zespół elementów konstrukcyjnych powiązanych ze sobą, zazwyczaj mający kształt trójkąta złożonego z pary skośnych krokwi i belki poprzecznej wzmacniających je i usztywniających.
Ściany szalowane – czyli deskowane w celu umocnienia, uszczelnienia lub dekoracji konstrukcji.
Sygnaturka to mała wieża kościelna, w której zazwyczaj umieszcza się najmniejszy z dzwonów, również nazywany sygnaturką. Na dzwonie tym dzwoniono na Sanctus i na podniesienie.
Źródło: pl.wikipedia.org
Opracowanie: Agnieszka Markiton
