„..Dziedzic...wzniósł kościół z białego kamienia, mianowicie chór czyli prezbiterium, nawę (Corpus), wieżycę. Prezbiterium i zakrystię pokrył dachówką. Działo się to za Wojciecha Jastrzębca z Łubnicy, biskupa krakowskiego w Roku Pańskim 1400...” – na podstawie Liber Benefitiorum podaje ksiądz Wiśniewski.„W wieku XVI w. kościół został sprofanowany przez nowowierców. – pisze dalej ksiądz Jan – Wszelkie srebra kościelne gwałtem zabrała Anna Secygniowska, tak że do odprawiania nabożeństwa trzeba było potem pożyczać kielicha z Działoszyc.” Kościół, co nietrudno wydedukować z jego daty powstania, jest budowlą gotycką. Przebudowano go i restaurowano w czasach baroku, w roku 1783 staraniem proboszcza Kazimierza Firleya Konarskiego, kanonika skalbmierskiego i płockiego, w latach 1838 – 40, w roku 1897 z fundacji Andrzeja Deskura i księdza Piotra Waśkiewicza oraz w latach 1949 – 51. Kościół jest budowlą orientowaną, wybudowaną z kamiennego ciosu, częściowo pokrytego tynkiem.
Prezbiterium jest tu trójprzęsłowe i wielobocznie zamknięte, a przy nim od północy dobudowana jest zakrystia. Nawa jest szersza od prezbiterium. Przy niej od strony południowej stoi kruchta z roku 1783, zwieńczona neogotycką nadbudową, wykonaną w roku 1897. Od zachodu przylega do nawy czterokondygnacyjna wieża, z kruchtą w przyziemiu. Dwie najwyższe kondygnacje wieży powstały zapewne później, być może na przełomie XVI i XVII stulecia.
W nawie, w której pierwotnie był belkowy strop, obecnie jest sklepienie kolebkowe z lunetami, wykonane z kamiennych płyt w XVII lub XVIII wieku. Nad prezbiterium jest gotyckie sklepienie krzyżowo – żebrowe ze wspornikami z XIX stulecia, w kształcie tarcz z herbami Sancygniowskich, Deskurów i księdza Waśkiewicza. Na strychu, nad sklepieniem nawy, zachowały się ślady szesnastowiecznej polichromii.
Remonty i przebudowy sancygniowskiej świątyni wykonywano ze względu na poprzedzający je nienajlepszy stan techniczny. „Kościół był w 1835 bardzo zniszczony, dachy pogniły, nad zakrystią zawalił się, sklepienie zaciekało, szkarpy czas zniszczył. Więc w 1835 – 40 dokonano reparacji, szkarpy wzmocniono, poreperowano, ściany mieszczące schody w sobie ściągnięto ankrami, kościół wewnątrz wybielono, wymurowano facjaty i dano gzymsy” – pisze ksiądz Wiśniewski. Nie wszystkie przeróbki jednak ocenia pozytywnie:„nadbudowano boczną kruchtę z gotycką attyką, pod którą (zaś ponad wejściem) szpeci kościół żelazny balkon, pewnie dla głoszenia podczas odpustu, zgromadzonej na cmentarzu, rzeszy słowa Bożego”.
Rokokowe wyposażenie wnętrza ufundowane zostało w roku 1763 przez Antoniego Grodzickiego, podczaszego zatorskiego i wykonane przez krakowskich snycerzy. Jest wśród nich ołtarz główny o bogatej architekturze, z wykwintną dekoracją snycerską, ołtarze boczne, ambona, chór muzyczny. Ale są tu także elementy starsze – późnorenesansowa chrzcielnica z piaskowca z końca XVI stulecia, przypisywana warsztatowi Santi Gucciego, sakramentarium z 1590 roku oraz nagrobek Jakuba Sancygniowskiego i jego małżonki, pochodzące prawdopodobnie z tegoż samego źródła co chrzcielnica.
Tekst: Roman Mirowski.
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę. Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.
Barok (z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque - "bogactwo ozdób") główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Neogotyk, styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu.
Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej. Wykonywane z ciosów kamiennych w kształcie klińca przewiązanych z zasadą mijania spoin. Kolebka sklepienia oparta jest na ścianach podłużnych (ustawionych wzdłuż osi sklepienia). Ściany przejmują obciążenie pionowe i poziome (ciężar i rozpór).
Luneta - element sklepienia w postaci poprzecznej kolebki przenikającej się z kolebką sklepienia głównego w celu umożliwienia wykonania okna lub drzwi w ścianie powyżej wezgłowia sklepienia. Lunety mają najczęściej przekrój kolebkowy, czasem też kulisty, stożkowy lub elipsoidalny. W okresie renesansu sklepienia kolebkowe z lunetami były często stosowane dla urozmaicenia wnętrza i zmiany obciążenia przekazywanego na ściany z równomiernie rozłożonego na skupione (dawało to możliwość bardziej swobodnego kształtowania przestrzeni).
Sklepienie krzyżowo-żebrowe - sklepienie krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych łękach przez wymurowanie żeber w miejscu przenikania kolebek.
Polichromia - wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, podniebienia sklepień, rzeźb stosowana do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych. Polichromie wykonywano nie tylko na materiałach kamiennych i tynkach, ale także na drewnie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w budownictwie sakralnym i świeckim.
Attyka - ścianka, balustrada wieńcząca elewację budowli, zasłaniająca dach; często o bogatej dekoracji arch.-rzeźbiarskiej; znana od starożytności, popularna w renesansie.
Rokoko - styl, nurt w sztuce, zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce (rocaille - muszla zdobiąca grotę), rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie. Wywodzi się z baroku, występujący w Europie około połowy XVIII wieku. Odznacza się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji.
