KPT. STANISŁAWA PAŁACA
„MARIAŃSKIEGO”
OFICERA ZWZ OBWODU KRASNYSTAW W 1942 R.
DOWÓDCY III ZGRUPOWANIA ŚWIĘTOKRZYSKICH ZGRUPOWAŃ
PARTYZANCKICH ARMII KRAJOWEJ „PONURY” W 1943 R.
Z-CY D-CY I BATALIONU 2 PP. LEG. 2 DYWIZJI AK
KORPUSU KIELECKIEGO W 1944 R., KAWALERA KRZYŻA
SREBRNEGO ORDERU WOJENNEGO VIRTUTI MILITARI.
DWUKROTNIE KRZYŻA WALECZNYCH, KRZYŻA AK
MEDALU WP I MEDALU PRO FIDE ET PATRIA,
CENIONEGO PRZEŁOŻONEGO, PRAWEGO CZŁOWIEKA
I PATRIOTY - Z PROŚBĄ O MODLITWĘ
TOWARZYSZE BRONI
NAGORZYCE, MAJ 1987 R.
W ROKU III PIELGRZYMKI PAPIEŻA-POLAKA DO OJCZYZNY
Stanisław Pałac „Mariański" był absolwentem Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie. Od pierwszych miesięcy okupacji rozpoczął działalność konspiracyjną na Lubelszczyźnie, w Inspektoracie ZWZ Krasnystaw. Latem 1942 r. zagrożony aresztowaniem przez gestapo wyjechał do Warszawy, gdzie walczył w Kedywie. W czerwcu 1943 r. ppor. „Mariański” skierowany został do Radomsko-Kieleckiego Okręgu AK, do Zgrupowań Partyzanckich Jana Piwnika „Ponurego”, w których objął dowództwo III Zgrupowania. W jego skład weszły m.in. oddziały Władysława Czerwonki „Jurka” i Władysława Wasilewskiego „Oseta”.
Zgrupowanie „Mariańskiego" uformowane na Wykusie, działało w Opatowskiem i w Górach Świętokrzyskich. Partyzanci obozowali w Paśmie Jeleniowskim, na Szczytniaku, a zajmowali się likwidacją szpiclów i ochroną terenu przed bandami rabunkowymi. Następnie zgrupowanie powróciło na Wykus. Żołnierze „Mariańskiego" uczestniczyli w walkach z hitlerowską policją podczas kolejnych obław na zgrupowania „Ponurego”.
W czerwcu 1944 r. ppor. „Mariański” został zastępcą dowódcy 1 Batalionu 2 PP Leg. AK Korpusu Kieleckiego. Wraz z batalionem uczestniczył w marszu na Warszawę, a po jego odwołaniu w walkach na Kielecczyźnie, m.in. pod Miedzierzą, Trawnikami i koło Dymin.
Porucznik Stanisław Pałac „Mariański” zmarł w 1983 r. Spoczywa na cmentarzu przykościelnym we wspólnej mogile z żoną Elizą Pałac, w latach okupacji łączniczką świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK, zmarłą w 1988 r.
Źródło: Urząd Gminy w Waśniowie; Longin Kaczanowski, Bogusław Paprocki, Miejsca pamięci narodowej 1939-1945 w województwie kieleckim, Biuro Dokumentacji Zabytków, Kielce 1989 r.