Prócz przemysłu, istotnym czynnikiem miastotwórczym w Kielcach stało się wojsko, a wraz z nim związane z legionową tradycją środowiska cywilne. W marcu roku 1924, zgodnie z inicjatywą wywodzącą się ze środowisk legionowych, powstał w Kielcach Wojewódzki Komitet Wychowania Fizycznego, którego statutowym celem była: „opieka moralna i materialna nad wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym młodzieży”. Na czele komitetu stanął dowódca 2. Dywizji Piechoty Legionów, pułkownik Narbutt-Łuczyński .
Pierwszą inwestycją Komitetu stało się wybudowanie Stadionu X-lecia Niepodległej Polski na terenach położonych na południowy zachód od centrum miasta, przejętych od Dyrekcji Lasów Państwowych. Projekt zespołu rekreacyjnego, w skrócie nazywanego Stadionem, sporządzony przez działacza sokolskiego, inż. Walentowskiego, obejmował tor wyścigów konnych, 6 boisk sportowych, 2 korty tenisowe, bieżnię, tereny zabaw dziecięcych i festynów ludowych, pływalnię, skocznię narciarską i tor saneczkowy. Główne prace przy budowie zostały ukończone w roku 1933, a powstały zespół obiektów powiązano z miastem nową ulicą, której nadano nazwę Alei Legionów. Najważniejszą inicjatywą środowisk legionowych stała się teraz sprawa budowy Domu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego.
Gmach PW i WF postanowiono wybudować bliżej miasta, na terenie dawnego folwarku Psiarnia, przy krakowskiej rogatce. Działka ta, o powierzchni 7,5 hektara, znakomicie nadawała się pod budowę, także ze względów symbolicznych – leżała przy trakcie, którym wkroczyła do Kielc Pierwsza Kadrowa. Sporządzenie projektu (z pominięciem wyników rozpisanego wcześniej konkursu) powierzono wybitnemu architektowi warszawskiemu, Edgarowi Norwerthowi. Za wyborem Norwertha, zdaniem Stowarzyszenia Budowy Domu PW i WF, przemawiał jego bogaty dorobek w projektowaniu obiektów tego rodzaju, a przede wszystkim autorstwo Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego na warszawskich Bielanach (obiektu, podobnie jak kielecki PW i WF, poświęconego Marszałkowi Piłsudskiemu).
Projekt Norwertha nie zachował się – w kieleckim archiwum znajduje się tylko sporządzony przez autora opis techniczny, w którym czytamy: „Dom Wych. Fiz. i PW im. Marszałka J. Piłsudskiego w Kielcach...budynek objętości ok. 30 000 m3, teatr – kino na 800 osób, 30 pokoi dla organizacji wojskowych, sala gimnastyczna z rozbieralniami i natryskami oraz galerie na 160 osób, pozatem kasyno z salą balową i pokojami klubowymi oraz 3 świetlice żołnierskie. Każda z tych składowych części gmachu posiada osobne wejście niezależne od głównego, wychodzącego na plac rynkowy, które daje dostęp centralny do wszystkich pomieszczeń gmachu...”.
Obiekt o monumentalnej, modernistycznej architekturze (ale o historyzujących wnętrzach, zaprojektowanych przez rzeźbiarza, Leona Książyńskiego) ukończono w roku 1935. Na placu przed gmachem stanął pomnik Józefa Raszki przedstawiający żołnierzy „kadrówki”, nazywany „Czwórką” - zniszczony przez hitlerowców, odtworzony w roku 1991. Gmach PW i WF po wojnie przemianowany został na Wojewódzki Dom Kultury i rolę tę pełni do dzisiaj.
Tekst: Roman Mirowski
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Modernizm - ogólne określenie prądów w architekturze światowej rozwijających się w latach ok. 1918-1975, zakładających całkowite odejście nie tylko od stylów historycznych, ale również od wszelkiej stylizacji. Architektura modernistyczna opierała się w założeniu na nowej metodzie twórczej, wywodzącej formę, funkcję i konstrukcję budynku niemal wyłącznie z istniejących uwarunkowań materialnych.
Źródło: pl.wikipedia.org
