Czwartek, 28 marca 2024 - Anieli, Kasrota, Soni

Park Etnograficzny w Tokarni - chałupa z Daleszyc A A A

Poniedziałek, 1 sierpnia 2011 Autor: Agnieszka Markiton
Dom szewca z Daleszyc, niewielkiej miejscowości w której udokumentowane tradycje szewskie sięgają XVI wieku, wzniesiono w 1892 roku. Reprezentuje on najstarszy w Daleszycach typ, o co najmniej XVIII-wiecznym rodowodzie. Data 1892, wraz ze znakiem IHS, wycięta jest na belce stropowej w izbie.
Dom stanowi podstawę dwubudynkowej zagrody składającej się z domu z oborą pod wspólnym dachem i stodoły, z wjazdem na podwórze prowadzącym przez dwuskrzydłową bramę z furtką pod gontowym daszkiem dowiązanym do dachu domu.
Budynek ma układ wąskofrontowy o jedno traktowym planie: sień z wyjściem na podwórze i piwnicą - izba - obora, z drzwiami wejściowymi umieszczonymi „od ulicy. Ma on konstrukcję wieńcową z sosnowych krawędziaków. Przyciesie jest węgłowane na zamek, pozostałe belki - na obłap. Ustawiony jest na podmurówce z kamieni polnych. Część stanowiącą oborę dostawiono poprzez łątki. Jest ona węższa, a ściana elewacji południowej w związku z tym jest uskokowo cofnięta za węgłem izby.
Trzyspadowy dach jest poszyty gontem, wykonanym techniką łupania. Ze względu na cofnięcie ściany, płatew nad oborą spoczywa na wysuniętych do szerokości izby belkach stropowych.
Okno izby trójdzielne, sześciopolowe pomalowane jest jasnobrązową farbą olejną, tak jak i płycinowe drzwi z sieni do izby. Interesujące są drzwi z sieni na podwórze, o konstrukcji taflowej, w których od zewnątrz podrzeźbiono dwie pseudopłyciny.
Urządzenia ogniowe wykonane są z kamienia i cegły na glinie. Podstawa trzonu jest widoczna w licu północnej ściany i tam belki powiązane są łątkami. Jeden trzon kuchenny z blachami znajduje się w izbie, a drugi taki sam w sieni. Spełniała ona rolę „letniej kuchni", a ze względu na przestronność była także miejscem wykonywania wielu prac gospodarczych i swoistym magazynem - w domu nie było na to odrębnej komory.
Szewstwo było zajęciem dodatkowym gospodarza, który utrzymywał się przede wszystkim z małego gospodarstwa rolnego, a choć wyrób i reperacja obuwia zapewniały w miasteczku licznych klientów - nie był osobą zamożną. Rzemiosło nie wymagało kłopotliwego wyposażenia warsztatowego i uprawiano je w izbie, gdzie dziś - obok tradycyjnego skromnego wyposażenia: łóżka, kredensu, małego stolika, na ścianach wyszywanych makat, można oglądać: stół szewski, kopyta, prawidła, kroje do butów i szereg specjalistycznych narzędzi, takich jak: gładziki pasowe, strzałkowe, siodełkowe, ambusowe, tarniki, karbowniki otoku, pocięgle, szydła, nakłuwacze, krajaki. Obrazu warsztatu dopełniają kawałki skór, drewniane ćwieczki do przybijania podeszew i stare obuwie.

Źródło: Tomasz Dzikowski, Park Etnograficzny w Tokarni, informator turystyczny, Kielce 1999

Słowniczek:
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Konstrukcja wieńcowa (ściana wieńcowa, konstrukcja węgłowa, blok-hauzowa, na zrąb, zrębowa, na zamek) - ściana drewniana znana już w czasach prehistorycznych (od neolitu). Do dzisiaj kontynuowana w rejonach o bogatych tradycjach ciesielskich takich jak Podhale czy Kurpie. Ściana składa się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki z ostatkami lub bez nich. Ostatkami nazywa się wystające poza obrys budynku końce belek. Belki leżące na sobie łączy się na ogół dębowymi kołkami - tyblami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczelinę pomiędzy nimi należy uszczelnić np. sznurem, pakułami, wysuszonym mchem.
Przycieś (podwalina) w budownictwie drewnianym: podstawa wykonana z odpowiednio spojonych belek, na której opiera się ściana.
Konstrukcja sumikowo-łątkowa - rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów:
• podwalina – belka pozioma oparta na fundamencie
• słupki (łątki) – elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
• oczep – górna belka zamykająca ścianę
• sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach
• miecze – czasem stosowanych w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję.
Węgieł – narożnik, w ścianie wieńcowej naroże budynku wykonane z dwóch krzyżujących się belek drewnianych, z których zbudowana jest ściana.
Płycina – cienka deseczka w okładzinach ścian (boazeriach), wypełnienie lub okładzina skrzydła drzwi. Także pole o dowolnym kształcie (najczęściej spotykane są prostokątne) w ścianie, cokole, płaszczyźnie pilastra, często wgłębione, obramowane, gładkie lub wypełnione dekoracją.

ZDJĘCIA

Chałupa z Daleszyc - Dom wybudowany w 1892 r.
Chałupa z Daleszyc - Dwuskrzydłowa brama z furtką i wejście do budynku
Chałupa z Daleszyc - Gontowy daszek dołączony do dachu domu
Chałupa z Daleszyc - Budynek wąskofrontowy o jedno traktowym planie
Chałupa z Daleszyc - Dom o konstrukcji wieńcowej
Chałupa z Daleszyc - Trzyspadowy dach poszyty gontem
Chałupa z Daleszyc - Zagroda
Chałupa z Daleszyc - Okno izby trójdzielne, sześciopolowe
Chałupa z Daleszyc - Sień
Chałupa z Daleszyc - Izba
Chałupa z Daleszyc - Skromne wyposażenie
Chałupa z Daleszyc - Zakład szewski znajdował się w izbie
Chałupa z Daleszyc - Stół szewski
Chałupa z Daleszyc - Trzon kuchenny z blachami
Chałupa z Daleszyc - Usytuowanie chałupy z Daleszyc w Parku Etnograficznym w Tokarni

XX Festiwal Wielkopostny - Daleszyce 2024

17 marca w kościele pw. Św. Michała Archanioła w Daleszycach odbył się koncert finałowy XX...

Spotkanie z Katarzyną Nosowską

10 kwietnia o godz. 17.30 w Poczytalni na dVoRcu z kieleckimi czytelnikami i fanami spotka się...

Jarmark Wielkanocny w Kielcach

Przez cały tydzień (od 22 do 29 marca) na ulicy Sienkiewicza w Kielcach odbywać się będzie...

XX Festiwal Wielkopostny - Daleszyce 2024

17 marca w kościele pw. Św. Michała Archanioła w Daleszycach odbył się koncert finałowy XX...

"Pomóżmy Dorocie, której spłonął dom" – koncert charytatywny w teatrze połączony z licytacją

27 marca (w środę) o godz. 18.00 w Teatrze im. St. Żeromskiego odbędzie się koncert charytatywny...

Musicale i spektakle w KCK

W najbliższym czasie w Kieleckim Centrum Kultury widzowie będą mogli obejrzeć musical...

Dziecięca Estrada Folkloru 2024

16 marca w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach odbyła się Dziecięca Estrada Folkloru 2024....

Powered by Actualizer & Heuristic
Copyright © 2014 by PIK KIELCE
Licznik odwiedzin: 60 862 279
Polityka prywatności | Mapa strony

Cookies

Ta strona korzysta z cookies, które instalowane są w Twojej przeglądarce, więcej informacji w Polityce Prywatności